Analytische meditatie
Naast shamatha meditatie en andere vormen van trainingen in aandacht is ook de werkwijze van analytische meditatie een belangrijke beoefening op ons spirituele pad. Bij analytische meditatie richten we onze aandacht op een onderwerp of vraag waar we met behulp van analyse en onderzoek dieper op in willen gaan. Het doel daarvan is om meer inzicht in en daardoor meer zekerheid over dat betreffende onderwerp te krijgen. De beoefening van analytische meditatie vindt plaats binnen de beoefening van de shamatha meditatie. Op deze pagina een beschrijving van hoe we deze werkwijze kunnen inzetten.
Analytische meditatie: wat is het?
De essentie van analytische meditatie – soms wordt deze ook contemplatieve meditatie genoemd – is het onderzoeken, analyseren of verwerken van nieuwe informatie of van een ervaring met het doel daar meer inzicht in en zekerheid over te ontwikkelen. Door training in de shamatha meditatie verkrijgen we de rust en stabiliteit die we nodig hebben om het onderzoek in de analytische meditatie met aandacht te kunnen doen. Zonder een redelijke rust en stabiliteit schieten we te veel alle kanten op en blijven we in deze meditatie meer aan de oppervlakte. Zie op deze website de werkwijzen shamatha meditatie of met aandacht zitten, lopen, staan en liggen die voor die rust en stabiliteit kunnen zorg dragen. Zie ook de andere werkwijzen hieronder bij verwante werkwijzen.
Naast de voorwaarde van een redelijke vorm van rust en stabiliteit is een andere belangrijke voorwaarde bij het doen van analytische meditatie het stellen van een echte vraag en de bereidheid een echt antwoord op die vraag te zoeken. Omdat het doel is meer zekerheid te krijgen, moet de vraag betekenisvol zijn. Dan pas heeft deze beoefening zin. Soms kan een vraag ontstaan naar aanleiding van een gebeurtenis in het leven. Soms kan een vraag ontstaan tijdens het bestuderen van een tekst. In het eerste geval is het zonder meer mogelijk de (levens)vraag naar de meditatie te brengen en ervaringsgericht te onderzoeken. Bij een vraag naar aanleiding van studie, zal de beoefening in het begin meer conceptueel zijn. Maar met regelmatige herhaling zal de analytische meditatie steeds minder conceptueel en steeds meer ervaringsgericht worden.
De stappen bij beoefening
De analytische meditatie zelf neemt ongeveer 10 minuten in beslag. Met de voorbereiding en afsluiting met shamatha meditatie of aandachtstraining kost het ongeveer 20 minuten. De precieze tijden beslis je natuurlijk zelf. De stappen zijn:
Gronden (5-10′)
- Neem een belangrijke vraag of een interessante net gelezen (korte) tekst of deel van een tekst mee naar de plaats van beoefening.
- Neem de goede lichaamshouding aan.
- Realiseer je dat meditatie en analytische meditatie zijn gebaseerd op vriendelijkheid voor jezelf en anderen. Sta daar even bij stil.
- Beoefen de shamatha meditatie of aandachtstraining tot je goed gegrond bent en tot rust bent gekomen.
De beoefening (± 10 minuten)
- Maak de vraag of de tekst duidelijk voor jezelf en start de beoefening. Lees in geval van een tekst de tekst één keer helemaal door. Lees daarna één voor één de aparte regels door met tussendoor wat rust waarin je de betekenis laat doordringen. Bij een vraag, stel je jezelf de vraag een aantal keren. Het is handig om de oefening een aantal keren kort te doen, bijvoorbeeld 2 minuten, dan 2 minuten te rusten en dan weer 2 minuten te oefenen. Enzovoort.
- Als je een antwoord vindt, laat het gaan en ontspan. Als je iets vindt, ervaar je dat vaak als een frisse ontdekking, als iets nieuws.
- Ga terug naar vraag of tekst. Als je moe wordt, neem dan even rust. Of stop even en doe de gewone meditatie. Vermoeid zijn betekent dat je even wat meer ruimte nodig hebt.
Afsluiten (± 5 minuten)
- Laat aan het eind het gehele onderzoek gaan en rust even in de bevindingen. Gebruik daar geen technieken bij (2 minuten).
- Doe even shamatha meditatie (3 minuten)
- Realiseer je opnieuw dat je deze beoefening doet voor anderen en jezelf.
Wat adviezen die bij het doen van deze oefening kunnen helpen, zijn:
- Doe deze beoefening regelmatig. Dan heeft die de meeste kans van slagen.
- Het is altijd mogelijk om in geval van grote verwarring (het spoor bijster zijn; te veel gedachten die alle kanten uit schieten; de vraag kwijt zijn) overnieuw te beginnen.
- Realiseer je dat door deze beoefening je geest niet kalm zal blijven, maar nieuwe gedachten zal opleveren. Dat is gewenst omdat de ‘logica’ je geest naar een dieper niveau brengt. Grond je daarom zo nu en dan weer even opnieuw en maak een frisse start. Vandaar ook dat het beter is om vaker kortere sessies te doen dan één langere sessie.
- Maak er geen probleem van wanneer er niets te vinden is (dus niet: ‘mijn logica slaat nergens op’; ‘ik kan dit niet’). Ga je in elk geval niet extra inspannen. Meestal betekent niets vinden dat je meer ruimte nodig hebt. Even mediteren op lichaam en adem (zonder vraag), even een aantal diepe ademhalingen doen, even de zinnen verzetten en dan overnieuw beginnen, eventueel even een rondje lopen, doet wonderen.
- Probeer niet in één sessie hét antwoord te vinden. Trek er een groot aantal sessies voor uit. Ons pad ontwikkelt zich geleidelijk. Als je bijvoorbeeld vast zit in een krachtig idee en je het moeilijk vindt dat uiteen te rafelen, is de beste reactie om te ontspannen en ruimte te creëren om die gedachten te transformeren. Op basis van dergelijke ervaringen is het een pleidooi deze oefening regelmatig te doen.
- Als we een conceptueel antwoord zoeken, leert de ervaring dat het antwoord nooit eenduidig zal zijn. Een conceptueel antwoord verschaft ons namelijk geen zekerheid. Als het antwoord geen conceptueel antwoord is, maar bijvoorbeeld een inzicht dat we direct kunnen ervaren, kan dat een bepaalde zekerheid geven, ook al duurt dat maar (heel) even. Idealiter is het zo dat als we rusten in die zekerheid, er meer zekerheid ontstaat. Worden we enthousiast over het gevonden antwoord en gaan we erover nadenken, dan verdwijnt dat inzicht met de bijbehorende ervaring meteen. Kortom: blijf erbij
Voorbeelden van onderwerpen voor analytische meditatie
Er zijn eindeloos veel voorbeelden van vragen te bedenken. Er worden hier een paar voorbeelden genoemd om een indruk te geven van de mogelijkheden.
- In de Boeddhistische traditie wordt analytische meditatie vaak toegepast om inzicht te ontwikkelen over ons ego en onze opvattingen. Die analyse moet leiden tot de vaststelling dat ons ego minder solide is dan we eigenlijk dachten. De oefening begint vaak met de analyse van ons lichaam. De beoefening kan er ongeveer als volgt uit zien (dit is een voorbeeld, er zijn bijzonder veel van dergelijke analyses te maken):
– We denken vaak over onszelf als één geheel, terwijl we natuurlijk bestaan uit een groot aantal onderdelen als teen, voet, kuit, knie, bovenbeen, bekken, torso, arm, hand, oog, oor, etcetera. Wanneer we onszelf zien als verzameling onderdelen, in welk van die onderdelen zit dan ons ego of ik: zit het in onze teen, voet, kuit, knie, bovenbeen, bekken, torso, arm, hand, oog, oor? We kunnen deze analytische meditatie doen door ons voor te stellen dat we onze teen, onze voet, kuit, of welk lichaamsdeel dan ook kwijt raken. Vraag: zijn we ons besef van ego dan ook kwijt? Anders gezegd: in welk onderdeel van ons lichaam zit ons ego? Welke onderdelen zijn meer en minder belangrijk? Blijf zoeken totdat je ‘ego’ of ‘ik’ vindt (stap 5 van het stappenplan hierboven).
– Houdt de beoefening fris door zo nu en dan overnieuw te beginnen (stap 3 bij ‘de beoefening’).
– Rust na een tijdje in wat deze beoefening je heeft opgeleverd (stap 1 bij ‘afsluiten’). Heb je nu inderdaad een minder solide beeld van jezelf Of is er niets veranderd? - Onderzoek naar hoe onze emoties werken en hoe we daar mee om kunnen gaan. Op deze website beschrijven we een aantal manieren over hoe we met onze emoties kunnen omgaan. Zie op deze website omgaan met emoties (1) en directe omgang met emoties (2). Met name de benaderingen 2 en 3 (binnen omgaan met emoties (1)) en de vier stappen (binnen directe omgang met emoties (2)) zijn vormen van analytische meditatie. De werkwijze van analytische meditatie sluit ook direct aan bij de werkwijze van stop, ontspan, kijk op deze website. Die werkwijze is in essentie een verkorte versie van analytische meditatie, met name het deel van ‘kijken’.
- Bij het lezen van een tekst is er al vrijwel altijd een moment dat we iets niet snappen. Of er is iets dat ons intrigeert. Zo’n onderdeel is zeer geschikt om analytische meditatie op toe te passen. Plak een geel stickertje naast die tekst (of onderstreep de tekst of alinea of regel), doe de stappen zoals hierboven beschreven en lees de regel of alinea een aantal keren hardop aan jezelf voor (stap 1 bij ‘de beoefening’). Probeer dan te begrijpen wat die zin precies zegt of probeer te onderzoeken wat die zin je doet. Doe dat een korte periode. Lees dan de zin opnieuw hardop aan jezelf voor en beschouw de zin nog een keer: wat zegt die je? Rust daarna in de ervaring die oefening je heeft opgeleverd (stap 1 bij ‘afsluiten’) en ga dan naar de stappen 2 en 3 bij ‘afsluiten’.
- De op deze website vermelde werkwijze van contemplatief observeren is ook een vorm van analytische meditatie. Wel staat bij deze werkwijze vooral de directe ervaring centraal. Maar hier gaan we op onderzoek uit in ons dagelijkse leven. Probeer die maar eens uit.
- In de op deze website genoemde werkwijzen worden veel begrippen genoemd, die belangrijk zijn bij een spiritueel pad. Een groot aantal van die begrippen leent zich goed voor analytische meditatie. Te denken valt aan begrippen als vrijgevigheid (zie de werkwijze van vrijgevigheid), overgangen (zie de werkwijze van overgangen), discipline (zie de werkwijze van discipline), geduld (zie de werkwijze van geduld), verveling (zie de werkwijze van verveling), laten gaan (zie de werkwijze van sluit ‘welkom’ en ’tot ziens’ zeggen), verdriet (zie de werkwijze van omgaan met verdriet), liefdevolle vriendelijkheid (zie de werkwijze van liefdevolle vriendelijkheid), en nog veel meer. Tijdens de analytische meditatie kunnen we over die begrippen vragen stellen, waardoor ze geleidelijk toegankelijker worden en meer betekenis krijgen. Over vrijgevigheid kunnen we bijvoorbeeld vragen:
– Wat is vrijgevigheid?
– Wat is vrijgevigheid voor mij?
– Wanneer ben ik vrijgevig, wanneer niet (haal situaties voor ogen)?
– Wat betekent mijn vrijgevigheid voor de ander?
– Wat beteken de vrijgevigheid van de ander voor mij?
– Enzovoort.
Bij het doen van de beoefening is het goed het volgende advies te volgen: mocht je geen antwoorden kunnen vinden, ontspan. Mocht je wel goede antwoorden kunnen vinden, ontspan dan ook. Maak er kortom een ontspannen oefening van.