Een omgeving waarin persoonlijke ontwikkeling centraal staat – dat is het geval wanneer er met de vijf stijlen wordt gewerkt – is een omgeving waarin vriendelijkheid, aandacht en mededogen voor anderen een belangrijke rol spelen. Het tegenovergestelde van een dergelijke omgeving is een omgeving met agressie of ongeduld. Zie de foto waar twee buren elkaar goedendag zeggen. 

Beginnen met onszelf: aandacht en vriendelijkheid

Wanneer we de situatie om ons heen vriendelijker willen maken, dan begint dat in de eerste plaats met onszelf. Wij zijn degenen die een begin moeten maken om aardiger te worden. We kunnen dat proberen door het veranderen van procedures, strategieën, regels en dergelijke. Maar dat zal uiteindelijk alleen een uiterlijke verandering blijken. Als we een verandering willen die beklijft, moeten we beginnen vriendelijk een aandachtig te zijn naar onszelf, daarna bereid zijn vriendelijk te zijn naar anderen, en daarna anderen te helpen datzelfde te doen naar zichzelf en anderen.

Essentieel in een boeddhistisch geïnspireerde visie is dat we dat beginnen in het hier en nu – nu (!), hier (!). Dat kan vaak al met eenvoudige handelingen. Er wordt wel gesproken over het verbeteren van onze ‘tafelmanieren’ zoals rustiger lopen in plaats van rennen, overleggen in plaats van doordrukken, iemand voor laten gaan, met aandacht spreken, iemand laten uitspreken, goed luisteren, goed rondkijken, de deur voor iemand open houden, enzovoort. Het is niet noodzakelijk om te beginnen met diepgravende analyses over het al dan niet vriendelijk zijn van de omgeving of de maatschappij en dat er allerlei dingen niet deugen, voordat we zelf al kunnen beginnen. Het boeddhistische uitgangspunt is dat, als we ‘onze slechte tafelmanieren’ handhaven dat een weerspiegeling is van ons gebrek aan bewustzijn over de wereld waar we ons in bevinden, een manifestatie van onwetendheid. We realiseren ons dan niet goed wat er om ons heen gaande is.

Wat ons daarom als eerste te doen staat is ons bewustzijn over onze omgeving te vergroten. Dat begint met aandacht te besteden aan onze eigen handelingen. Die kunnen eenvoudig zijn of complex. De veronderstelling is dat, wanneer 
we vriendelijk en aandachtig zijn voor onszelf we als vanzelf een groter vertrouwen ontwikkelen in onze omgeving. 

En belangrijk: … in de boeddhistisch geïnspireerde visie heeft iedereen het vermogen vriendelijk te zijn of te worden. Als we vriendelijker worden, wordt onze omgeving dat ook. Als we gevoeliger worden, idem. In elk geval is het effect van vriendelijkheid dat we daardoor meer contact krijgen met onszelf en met onze omgeving. Onszelf trainen in de werkwijze van de vijf stijlen, de vijf wijsheden wijsheden heet om die reden ook wel het mailtri programma. Maitri is het woord voor liefdevolle vriendelijkheid in het Sanskriet. Zonder die liefdevolle vriendelijkheid lukt het niet om ons de vijf stijlen, wijsheden eigen te maken. 

Agressie tegenover vriendelijkheid

Het ontwikkelen van vriendelijkheid en aandacht staat lijnrecht tegenover een situatie waarin agressie heerst. Agressie wordt in de boeddhistisch geïnspireerde visie omschreven als de weigering de wereld (vrienden, collega’s, kennissen) bij en in jezelf toe te laten. Agressie betekent dat we de wereld buiten ons houden, dat we die wereld niet accepteren zoals die is. Die agressie is heel direct. Als iemand te dichtbij komt, ‘vallen we aan’. Of we maken op schijnbaar vriendelijke wijze contact om daarna te manipuleren (‘honingzoete agressie’). Of we geven cadeautjes om daarna toe te slaan. Elke vorm van agressie manifesteert een gebrek aan gevoeligheid en een gebrek aan de behoefte om verbinding met de anderen te maken. Ondanks dat agressie goed kan dienen als vorm van zelfbescherming, blijken de effecten voor iedereen op termijn negatief uit te vallen. Zo kan er door agressie onderlinge verwijdering plaats vinden, omdat agressie bij anderen in de omgeving ook vormen van agressie oproept. Het kan zo erg worden dat we dit zelfs normaal zijn gaan vinden. 

In de visie van de vijf stijlen is agressie schadelijk omdat het ons van de openheid afhoudt. Persoonlijke en spirituele ontwikkeling kan alleen maar plaats vinden als mensen zich vrij voelen en zich vrij kunnen uitdrukken. Dat lukt niet in een omgeving waarin agressie centraal staat.