Vol aanwezig zijn
In de boeddhistische wijsheidstraditie speelt het begrip ‘aanwezigheid’ een belangrijke rol. Aanwezigheid betekent dat we er op dit moment (nu!) vol zijn met wat zich op deze plaats in ons en aan ons voordoet (hier!). Het is mogelijk om het begrip aanwezigheid, aanwezig zijn te beschrijven met behulp van een beschrijving van lichaam, spraak en geest, Zie ook de inleiding. Dat helpt ook om ‘onze aanwezigheid’ vorm te geven tijdens onze meditatie en in ons dagelijks leven.
Aanwezig zijn, het openen van de drie poorten
Als we vol aanwezig willen zijn is het belangrijk dat we ons lichaam, onze spraak (onze communicatie en interactie) en onze geest (ons denken, onze opvattingen, …) laten rusten. Wat betreft ons lichaam: we hoeven nergens naar toe, we zijn waar we zijn. Wat betreft onze spraak: we hoeven tot niemand het woord te richten, we hoeven niet te communiceren, we hoeven geen interactie aan te gaan, ook niet met onszelf. Dat hoeft nu niet, dat hoeft straks ook niet. Wat betreft geest: we hoeven onze aandacht, onze intenties, onze opvattingen nergens op te richten. We hoeven niet ergens iets van te vinden, we hoeven ons niet af te vragen hoe het met ons gaat, of hoe het met anderen gaat. We laten dat alles met rust. Het is wel onderdeel van ons gewaarzijn. We doen er alleen niets mee.
Samengevat: vol aanwezig zijn betekent dat we er ‘alleen maar’ hoeven te zijn met wat zich om ons heen en in onszelf voordoet. We kunnen verder alles laten voor wat het is. De basisaanpak voor aanwezigheid is daarmee:
- Gegrondheid van lichaam
- Stilte van spraak
- Uitgestrektheid van geest
Deze methode van vol aanwezig zijn wordt ook wel “het openen van de drie poorten” genoemd. De drie poorten staan voor ons lichaam, onze spraak en onze geest. Tijdens onze reguliere meditatie doen we feitelijk hetzelfde als wat hierboven staat. Ook dan proberen we goed gegrond aanwezig te zijn met ons lichaam en onze adem, willen we geen interactie met anderen, en proberen we onze geest rustig te krijgen zodat die niet meer alle kanten uitschiet. Waar het bij meditatie vooral gaat om een trainingssituatie, brengen we hier in onze volle aanwezigheid de meditatie in de praktijk van alledag. In het algemeen is het zo dat gegrondheid van lichaam de belangrijkste bijdrage levert. Als dat lukt zijn stilte van spraak en uitgestrektheid van geest gemakkelijker toe te passen.
Zie ook de werkwijze van intervisie van lichaam, spraak en geest op deze website. Die werkwijze gebruikt de drie poorten ook.
Vreemd
In de westerse maatschappij vinden we er ‘alleen maar zijn met wat er is’ en ‘er niets mee hoeven’ soms vreemd. We hebben voortdurend het idee dat we van alles moeten doen. We vinden dat we, als we bijvoorbeeld bij een zieke op bezoek gaan, moeten praten of in elk geval iets moeten doen. We hebben vaak het idee dat, wanneer we anderen niet kunnen helpen met iets, en niets te vertellen hebben, we hen alleen maar tot last zijn. Het idee dat anderen ons vooral beoordelen op wat we zeggen en wat we doen, maakt veel mensen onzeker. In deze visie is dat niet zo. In de visie van vol aanwezig zijn vinden veel mensen het heerlijk om samen te zijn zonder dat er een plan ligt, zonder dat er gesproken moet worden, zonder dat er wat gevonden hoeft te worden: gewoon even naast elkaar zitten of bij elkaar zijn zonder iets te zeggen. Sterker: de opvatting hier is dat wij als wij er ‘alleen maar zijn’, we de situatie accepteren zoals die is. Dat doet iedereen goed, inclusief wijzelf. Zie ook de werkwijze van de boeddha stijl op deze website. Die sluit daar direct bij aan.
Er voor onszelf zijn
Als we op ons kussen zitten te mediteren, of rustig op een stoel zitten of met aandacht lopen, dan hoeven we ‘alleen maar’ hier en nu in en uit te ademen tijdens het zitten of lopen en (de gegrondheid van) ons lichaam te ervaren. We ontdekken dat deze aanpak goed is voor ons. Het is goed om hier en nu te zijn met onze volle aandacht. Dat geeft ons rust en ruimte. Daarnaast levert het ons op dat we aardig voor onszelf zijn en zorg voor onszelf hebben. Anders lukt het niet om vol aanwezig te zijn. Op dat moment doen we ertoe voor onszelf, accepteren we onszelf, nemen we onszelf serieus (maar niet te serieus). Dat is nieuw omdat we er voor die tijd vaak niet voor onszelf waren. Door al onze drukte, bezigheden en grootse plannen hebben we onszelf vaak verwaarloosd. Geliefd zijn en zorg krijgen betekent omhelsd te worden door de aandacht en de energie van degene van wie je houdt. Laten we daar maar eens mee beginnen. En zoals bij meer werkwijzen op deze website: we beginnen met onszelf. Anders kunnen we er ook niet voor iemand anders zijn. Vol aanwezig zijn veronderstelt dat we onze eigen beste vriend of vriendin zijn. We nemen onszelf voor wie we zijn.
Waarom is dat?
Waarom doet aanwezigheid ons goed? De belangrijkste reden is dat veel van ons denken, onze opvattingen, theorieën, visies, meer zeggen hoe wij denken over de werkelijkheid dan dat ze iets zeggen over de werkelijkheid zelf. Wat wij vinden is niet wat de werkelijkheid is. Vaak houden al onze opvattingen ons van de werkelijkheid af. Onze inkleuring van de werkelijkheid is niet de werkelijkheid, de wereld zoals die is. Als we onze projecties op de wereld loslaten, terwijl de wereld anders is, creëert dat lijden. We kunnen teleurgesteld raken omdat de dingen anders bleken dan wij hoopten. We voelen ons rot omdat niemand op die manier reageert die wij graag zouden willen. We raken het spoor bijster omdat niemand op ons spoor wil gaan zitten. En als we dan teleurgesteld zijn, ons rot voelen, dan gebruiken we onze opvattingen, die opvattingen die zorgen dat wij ons rot voelden, om onszelf gerust te stellen of onszelf aan te vallen. We beginnen dan te speculeren, te beoordelen, te vergelijken, te klagen, … Daarmee maken we het probleem erger, omdat niet de wereld het directe probleem was maar onze opvattingen over die wereld. Vol aanwezig zijn betekent dat we er zijn zonder al onze opvattingen en oordelen. Dat grondt ons. Dat brengt ons terug naar onze basis. Dat is goed voor ons. Vandaar kunnen we natuurlijk weer iets gaan doen. Maar dat is dan gebaseerd op wat we om ons heen waarnemen en niet op wat we op voorhand vinden.
Vol aanwezig zijn: de innerlijke en behulpzame vriend(in)
Hier en nu zijn, vol aanwezig zijn, maakt dat we in contact staan met wat zich om ons heen en in ons afspeelt. Zijn er met wat is. Daar hoeven we niet voor te vechten, we hoeven onszelf alleen maar toe te staan er te zijn. Dat is in tegenstrijd met hoe we vaak denken. Wij denken dat we ons moeten haasten omdat het geluk, gezondheid en succes elders zijn te vinden. We zijn voortdurend op zoek. Maar geluk, harmonie, vrede liggen vlakbij, namelijk in onszelf. Het ligt zo dichtbij dat we het vaak niet meer zien. Het is alsof we overal in huis onze bril zoeken, terwijl we na een tijdje ontdekken dat die op ons hoofd zit. Of het is als het zoeken naar ons huisdier, terwijl die in zijn mand blijkt te liggen. We zoeken te vaak ons geluk op de plek waar die niet te vinden is. Zoals de man die ’s nachts onder de lantaarn naar zijn huissleutels zocht omdat daar licht was. We moeten het dichterbij huis zoeken. We moeten het in onszelf zoeken.
Wanneer we aanwezig zijn en in volle aanwezigheid anderen ontmoeten, heeft dat een grote invloed op de hele situatie. Wij zijn dan niet alleen onze eigen vriend of vriendin maar we zijn dan ook een vriend of vriendin voor anderen. Als wij aanwezig zijn bij anderen die ernstig ziek zijn, of stervend zijn, dan zal ons vol aanwezig zijn hen goed doen. Dan zijn we er met hen in plaats van dat we ons steeds met hen bemoeien, steeds iets van ze moeten, ook als ze daar helemaal geen energie voor of zin in hebben. Onze acceptatie van onszelf, ons vol aanwezig zijn maakt dat zij ervaren dat we hen accepteren zoals ze zijn. Op dat moment hebben we een gezonde omgeving voor iedereen gecreëerd. Zie de werkwijze van een gezonde omgeving creëren op deze website. Op het moment dat we dat doen, zijn we een behulpzame vriend of vriendin. Dat wordt door de anderen zeer op prijs gesteld. Vraag het maar eens. Vanuit ons vol aanwezig zijn doen we wat nodig is om te doen voor de situatie.