Met aandacht eten
We leven een leven waarin we het vaak druk hebben en in haast zijn. Dat komt mede omdat we een groot aantal verschillende doelen najagen. Dit creëert haast en onrust in allerlei activiteiten die we dagelijks ondernemen. Dat geldt ook vaak voor ons eetgewoontes. In die context van haast en onrust moet ook dat snel een gehaast. Daarnaast heeft eten ook vaak nog een ‘troost’ functie. In tijden van spanning of verveling, of in tijden dat we ons drukke dagschema moeilijk op poten kunnen krijgen, of in welke tijden dan ook, grijpen we dan naar eten als iets waar we onze aandacht vol op kunnen richten. In tijden van ongemak ontwikkelt eten zich als een plaats van comfort.
De combinatie van deze druk en ons gehaast voelen kan maken dat we ons bord vol stapelen met eten. Het gaat dan niet om hoeveel honger of trek we hebben, maar om het idee van eten. We eten dan wat zich op het bord bevindt. Dat is extra aantrekkelijk als er veel te eten is. Ons eten krijgt dan weinig aandacht. We krijgen dan meer calorieën binnen dan goed voor ons is en ons eten verteert slecht omdat we te snel te veel eten. Vaak voelen ons tijdens het eten dan o.k., maar na afloop voelen we ons niet altijd goed. Een keer zo eten is natuurlijk geen enkel probleem. Maar wanneer onze langdurige onvrede, haast, stress, ongemak of verveling zich regelmatig op ons voedsel richten, kan dat maken dat we behoorlijk kunnen aankomen. Verder hebben we bij het op deze wijze verorberen van ons voedsel weinig aandacht voor de smaak van het eten; weinig aandacht voor wat de verschillende geuren, kleuren en smaken zijn in het eten; en weinig aandacht voor hoe de kok heeft gezorgd voor combinatie van smaken. Op deze manier eten houdt te veel en te snel eten onze geest onrustig. Dat moet anders kunnen, dat kan gezonder. Hieronder een aantal stappen die we zouden kunnen nemen om met meer aandacht te eten.
Vijf stappen
Als we onderstaande vijf stappen regelmatig inzetten, weten we wat ons lichaam nodig heeft aan eten, en weten we wat we eten.
Stap 1: Maak een bewuste keuze dat je gaat eten
Heel vaak snacken we even tussendoor tijdens de dag. De vraag is of we, als we dat doen, weten wat we aan het doen zijn. De vraag die daar direct mee samenhangt, is: hebben we die snack werkelijk nodig of doen we dat omdat we dat altijd al zo doen. In het laatste geval komt het eten van de snack voort uit onze gewoontepatronen. Als we dat vanuit onze gewoontepatronen doen, vragen we onszelf niet af we iets nodig hebben. Die willen een snack omdat dat onderdeel is van onze gewoontepatronen. We zijn er dus met onze aandacht niet bij. Dat is gemakkelijk. Daar is wat aan te doen
De eerste stap is daarom dat we onszelf afvragen of ons lichaam honger heeft of dat we gewoon trek hebben omdat we daaraan gewend zijn. Na het antwoord op die vraag is het belangrijk meteen daarna een besluit te nemen: eten we iets of laten we deze keer onze beurt voorbij gaan? Bewust eten begint met een bewust besluit om te gaan eten.
Stap 2: We vragen ons lichaam wat die nodig heeft
Als we besloten hebben om iets te gaan eten, is het belangrijk bewust te worden over wat we gaan eten. In principe is er maar één autoriteit die ons kan adviseren. Dat is ons lichaam. Ons lichaam weet wat het nodig heeft. Misschien zijn we wat van ons lichaam vervreemd waardoor we het niet meer weten. Maar als we daar regelmatig voldoende aandacht en tijd aan geven, komen we daar snel weer achter.
Bovendien kunnen we op onderzoek uit. We kunt proberen bewust specifiek tegen te kiezen en daarna te kijken hoe dat ons is is bevallen, hoe ons lichaam op onze keuzes heeft gereageerd. Een andere keer kunnen we een andere keuze maken en kijken hoe dat bevalt. Een belangrijke maat is dat ons lichaam zich een tijdje na het eten gezond voelt, fit voelt. Meestal gebeurt dat als we iets minder eten dan we denken nodig te hebben. Dat versterkt zich bij de volgende stappen.
Stap 3: Eet met aandacht
Deze stap is de kern van bewust en met aandacht eten. We zijn erbij als we eten. We proeven ons eten als we het eten. We ervaren onze hand en arm die het eten naar onze mond brengen. We nemen daarbij bescheiden porties. We proeven en ruiken dan het eten als we het eten. We proven en ruiken ook het drankje dat we eventueel bij het eten drinken. We proeven ook de combinatie van smaken en kleuren van het eten. We besteden er aandacht aan, en nemen de tijd (!). We genieten tegelijk ook van het eten, van de geuren en de smaken. We ervaren ook hoe ons lichaam op het eten reageert. Als we voelen dat ons lichaam even genoeg heeft, stoppen we even met eten en drinken. Naast dat we op deze manier genieten van het eten, genieten we ook van de omgeving. Als we samen met anderen eten, geniet we van het gesprek of van de stilte.
We geven daarbij ons lichaam de kans het eten op een goede manier op te nemen. We eten niet te snel of te veel. We eten ook niet extra langzaam. Te snel eten is is bijna altijd een uiting van gedachteloosheid. Als we alleen eten, leggen we de krant even weg en/of doen we de TV of laptop uit. Ook vermijden we op dezelfde manier heftige discussies. De krant kunnen we na het eten weer lezen, onze mails na het eten weer beantwoorden. Heftige discussies kunnen ook na het eten. Als we met aandacht eten, nemen we daar de volle tijd voor.
Oefening
Oefen dit zo en dan. Kies er daarom een keer voor om een maaltijd te eten terwijl je alle tijd hebt. Zet je verplichtingen opzij. Eventueel kun je, als je zelf kookt, ook het koken vol aandacht doen. Als je gekookt hebt en voordat je gaat eten: zorg voor een tafel, die met enige zorg is samengesteld. Zie bijvoorbeeld de foto hierboven. Zet het eten op een aardige manier op tafel en eet daarna bewust: stap voor stap, hap voor hap. Kauw goed en voel het voedsel je lichaam binnengaan. Ruik de geur, proef de smaak. Neem zo nu en dan even een pauze. Enzovoort. Dit lijkt op meditatie waarbij je probeert je aandacht bij je lichaam en adem te houden. Als je merkt dat je afgeleid raakt bij het eten, keer terug naar het eten. Blijf vriendelijk voor jezelf. De maat is dat je het met aandacht doet. Je bent je bewust van het eten als je voelt hoe je eten opschept, je het eten naar je mond brengt, je het eten proeft of ruikt, en je het voedsel je lichaam voelt binnengaan. Als je dat niet opmerkt, ben je er niet bij. Blijf er ontspannen bij. Net als bij de meditatie werkt dit beter als je ontspannen bent en jezelf niet verwijt dat je je aandacht er weer eens niet bij kan houden.
Stap 4: Luister naar de feedback
Als we het eten beëindigd hebben, nemen we een paar minuten om te ontspannen. We gaan ook kort na eten even na hoe we gegeten hebben, en wat we gegeten hebben. We gaan. na of het eten anders smaakte dan anders? Beviel het? Hebben we ervan genoten? Een andere vraag is of we nu minder hebben gegeten dan gebruikelijk voor ons is. De ervaring van velen is dat we, als we meer aandacht besteden aan het eten, we meestal minder eten. We eten nu namelijk eerder wat we nodig hebben, dan wat we denken nodig te hebben. Stel de antwoorden eenvoudigweg vast. Ontspan, net als bij de meditatie. Blijf er vriendelijk bij.
Stap 5: Laat het eten los
Ga over tot de orde van de dag. Vergeet het eten, vergeet het met aandacht eten. Ga over tot de orde van de dag. Bij een volgende maaltijd kunnen we weer de intentie ontwikkelen om met aandacht te eten.
Tot slot
Door steeds opnieuw te proberen met aandacht te eten, zal deze vorm van eten geleidelijk bij ons tot gewoonte worden. Er wordt gezegd dat over langere termijn heen met aandacht eten veel gezonder is. Gezien bovenstaande is dat redelijk aannemelijk. Door met aandacht te eten worden we ons namelijk meer bewust van wat ons lichaam nodig heeft. Als we dat beseffen, eten we meer wat we echt nodig hebben. Dat is vaak wat minder. Laten we het maar eens een keertje uitproberen.
(Deze tekst is een aangepaste versie van een tekst van Marc David in ‘Ordinairy Magic, Everyday Life as Spiritual Path (1992)’. Er zijn ook diverse andere bronnen gebruikt, Typ bijvoorbeeld ‘met aandacht eten’ of ‘mindful eating’ in een zoekprogramma op internet..