Met aandacht eten
We leven in een snelle, jachtige maatschappij. Dat verleidt ons om steeds maar druk te zijn en diverse doelen na te jagen. Dat creëert haast en onrust. Die manifesteert zich in allerlei activiteiten die we dagelijks ondernemen. Dat geldt ook voor ons eten. In die context van haast en onrust moet dat ook snel een gehaast. Ook dat moet vaak snel en gehaast. Eten heeft daarnaast ook nog een ‘troost’ functie. In tijden van spanning of in tijden van verveling, of in tijden dat we ons eigen dagschema moeilijk op poten kunnen krijgen, of in welke tijden dan ook, grijpen we vaak naar eten als iets waar we onze aandacht dan vol op kunnen richten. In tijden van ongemak ontwikkelt eten zich als een plaats van comfort.
De combinatie van deze twee kan maken dat we ons bord stapelen met eten. We gaan dan niet na hoeveel honger of trek we hebben, we pakken van wat wordt aangeboden. Dat is extra aantrekkelijk als we ergens ‘onbeperkt’ kunnen eten. Het effect van deze combinatie is dat we weinig aandacht hebben voor ons eten en dat we vaak te veel en te gehaast eten. We krijgen daardoor meer calorieën binnen dan goed voor ons is. Daarnaast verteert ons eten slecht omdat we te snel eten. Dat maakt dat we ons na afloop niet altijd goed voelen. Een keer zo eten, of een keer een snack eten, is natuurlijk geen enkel probleem. Maar wanneer langdurige onvrede, haast, stress, ongemak of verveling zich op ons voedsel richten, kan dat maken dat we behoorlijk kunnen aankomen. Verder hebben we bij het verorberen van ons voedsel weinig aandacht voor de smaak van het eten; weinig aandacht voor wat de verschillende geuren, kleuren en smaken zijn in het eten dat we verorberen; en weinig aandacht voor hoe de kok heeft gezorgd voor combinatie van smaken. Op deze manier eten houdt onze geest onrustig, creëert weinig tot geen aandacht voor de smaak en kleur van het voedsel, en maakt dat we te veel eten. Dat moet anders kunnen, dat kan gezonder. Hieronder een aantal stappen die we zouden kunnen nemen om met meer aandacht te eten.
Vijf stappen
Onderstaande vijf stappen zijn erop gericht om ons te helpen met aandacht te eten. Als we dat doen weten we wat ons lichaam nodig heeft aan eten, en weten we wat we eten.
Stap 1: Maak een bewuste keuze over wat je eet
Heel vaak snacken we even tussendoor tijdens de dag. De vraag is of we, als we dat doen, weten wat we aan het doen zijn. De vraag die daar direct mee samenhangt, is: hebben we die snack werkelijk nodig of doen we dat omdat we dat altijd al zo doen. In het laatste geval komt het eten van de snack voort uit onze gewoontepatronen. Als we dat vanuit onze gewoontepatronen doen, vragen we onszelf niet af we iets nodig hebben. Die willen een snack omdat dat onderdeel is van onze gewoontepatronen. We zijn er dus met onze aandacht niet bij. Dat is gemakkelijk.
De eerste stap is daarom dat je jezelf moet afvragen of je lichaam honger heeft of dat je gewoon trek hebt. Meteen daarna moet je een besluit nemen: eet je iets of laat je deze keer je beurt voorbij gaan? Bewust eten begint met een bewust besluit om te gaan eten.
Stap 2: Vraag je lichaam wat die nodig heeft
Als je besloten hebt om wat te eten, kies dan bewust wat we eten. In principe is er maar één autoriteit die je kan adviseren. Dat is je lichaam. Jouw lichaam weet wat het nodig heeft. Misschien ben je wat van je lichaam vervreemd waardoor je het niet meer weet. Maar als je er voldoende aandacht en tijd aan geeft, kom je er weer achter.
Bovendien: je kunt op onderzoek uit. Je kunt proberen bewust te kiezen en daarna kijken hoe het je is bevallen, hoe je lichaam op jouw keuzes heeft gereageerd. Een andere keer kun je een andere keuze maken en kijken hoe dat bevalt. Een belangrijke maat is dat je lichaam een tijdje na het eten gezond voelt, fit voelt. Meestal gebeurt dat als je iets minder eet dan je denkt nodig te hebben. Bij de volgende stappen wordt dat ook zichtbaar.
Stap 3: Eet met aandacht
Deze stap is de kern van met aandacht eten. Wees erbij als je eet. Ervaar je eten als je het eet. Ervaar je hand en arm die het eten naar je mond brengt. Neem bescheiden porties. Proef en ruik het eten als je het eet. Proef en ruik het drankje dat je eventueel bij het eten drinkt. Proef ook de combinatie van smaken en kleuren van het eten. Besteed er aandacht aan, neem de tijd. Geniet er tegelijk van. Ervaar ook hoe je lichaam op je eten reageert. Als je voelt dat je lichaam even genoeg heeft, stop dan even met eten en drinken. Geniet niet alleen van het eten, geniet ook van de omgeving. Of als je samen eet met anderen, geniet van het gesprek of van de stilte. Geniet kortom van het eten en de omgeving rond het eten.
Geef je lichaam de kans het eten op een goede manier op te nemen. Eet niet te snel of te veel. Dat is bijna altijd een uiting van gedachteloosheid. Als je alleen eet, leg de krant weg en/of doe de TV of laptop uit (ook al kan je dan niet doorwerken). Vermijd op dezelfde manier heftige discussies. De krant kun je na het eten weer lezen, je mails na het eten weer beantwoorden. Heftige discussies kunnen ook na het eten. Neem de volle tijd om met aandacht te eten.
Oefening
Oefen dit. Kies er een keer voor om een maaltijd te eten terwijl je alle tijd hebt. Zet je verplichtingen opzij. Eventueel kun je, als je zelf kookt, het koken ook vol aandacht doen. Als je gekookt hebt en voordat je gaat eten: zorg voor een tafel, die met enige zorg is samengesteld. Zie bijvoorbeeld de foto hierboven. Zet het eten op een aardige manier op tafel en eet daarna bewust: stap voor stap, hap voor hap. Kauw goed en voel het voedsel je lichaam binnengaan. Ruik de geur, proef de smaak. Neem zo nu en dan even een pauze. Enzovoort. Dit lijkt op meditatie waarbij je probeert je aandacht bij je lichaam en adem te houden. Als je merkt dat je afgeleid raakt bij het eten, keer terug naar het eten. Blijf vriendelijk voor jezelf. De maat is dat je het met aandacht doet. Je bent je bewust van het eten als je voelt hoe je eten opschept, je het eten naar je mond brengt, je het eten proeft of ruikt, en je het voedsel je lichaam voelt binnengaan. Als je dat niet opmerkt, ben je er niet bij. Blijf er ontspannen bij. Net als bij de meditatie werkt dit beter als je ontspannen bent en jezelf niet verwijt dat je je aandacht er weer eens niet bij kan houden.
Stap 4: Luister naar de feedback
Als je het eten beëindigd hebt, neem dan een paar minuten om te ontspannen. Ga kort na hoe je hebt gegeten en wat je hebt gegeten. Was je erbij? Smaakte het eten anders dan toe je op je gebruikelijk e manier at? Ben je tevreden? Heb je van het eten genoten? Een andere vraag is of je nu minder hebt gegeten dan gebruikelijk. De ervaring van velen is dat je, als je aandacht besteed aan je eten, je meestal minder eet. Stel de antwoorden eenvoudigweg vast. En ontspan. Maak er geen toer van.
Stap 5: Laat het eten los
Ga over tot de orde van de dag. Vergeet het eten, vergeet het met aandacht eten. Ga over tot de orde van de dag. Bij een volgende maaltijd kun je weer de intentie ontwikkelen om met aandacht te eten.
Tot slot
Door steeds opnieuw te proberen met aandacht te eten, zal deze vorm van eten geleidelijk bij ons tot gewoonte worden. Er wordt gezegd dat over langere termijn heen met aandacht eten gezonder is. Gezien bovenstaande is dat redelijk aannemelijk. Door met aandacht te eten worden we ons namelijk meer bewust van wat ons lichaam nodig heeft. Als we dat beseffen, eten we meer wat we echt nodig hebben. Dat is vaak wat minder. Laten we het maar eens een keertje uitproberen.
(Deze tekst is een aangepaste versie van een tekst van Marc David in ‘Ordinairy Magic, Everyday Life as Spiritual Path (1992)’. Er zijn ook diverse andere bronnen gebruikt, Typ bijvoorbeeld ‘met aandacht eten’ of ‘mindful eating’ in een zoekprogramma op internet..