Luisteren is een belangrijk aspect van menselijke communicatie. Uit ervaring blijkt het ook één van de moeilijkste onderdelen. Dat komt waarschijnlijk door ons ongeduld, gebrek aan tijd, gebrek aan belangstelling of onze behoefte om vooral zelf te spreken. Het kan ook zijn dat we onze eigen meningen al klaar hebben en niet bereid zijn die te laten beïnvloeden door anderen. Dat kan anders.
Het mini-verhelderingscomité als oefening in luisteren
Door goed te luisteren maken we contact met anderen. Om dergelijke luistervaardigheden te stimuleren, wordt hier een variatie vermeld op wat onderwijsdeskundige Parker Palmer in zijn boek ‘The Courage to Teach’ het ‘verhelderingscomité’ noemt. In het Nederlands is zijn boek vertaald als ‘Leraar met hart en ziel‘. Palmer gebruikt deze procedure als een manier om mensen te leren naar elkaar te luisteren. De ervaring is dat het prima werkt. Het hoeft daarbij niet veel tijd te nemen. Om te beginnen kan 15 tot 20 minuten per persoon al goed uitwerken.
Parker Palmer zegt in zijn boek over het verhelderingscomité: “Als we elkaar in ons innerlijk leven willen steunen, moeten we een eenvoudige waarheid in gedachten houden: de menselijke ziel wil niet worden gerepareerd, hij wil eenvoudigweg worden gezien en gehoord. En als we iemands ziel willen zien en horen, moeten we ons nog een waarheid voor ogen houden: de ziel is als een wild dier – sterk, veerkrachtig en toch schuw. Als we door het bos rennen en schreeuwen dat hij tevoorschijn moet komen omdat wij hem willen helpen, zal hij zich schuil blijven houden. Maar als we bereid zijn om rustig te gaan zitten en een tijdje te wachten, bestaat de kans dat hij zich zal laten zien.
Om die reden hebben we grondregels voor een dialoog nodig die ons in staat stellen om aanwezig te zijn voor de problemen van een ander, op zo’n rustige en open manier dat de ziel zich durft te laten zien. Een manier die niet veronderstelt te weten wat goed is voor die ander, maar de ziel van die ander toestaat zijn eigen antwoorden te vinden, op zijn eigen niveau en in zijn eigen tempo”.
Een eenvoudige werkwijze
Vorm een groepje van maximaal vijf personen en zoek een ruimte waar je comfortabel zit, elkaar aan kunt kijken, en elkaar goed kunt horen. Beslis wie het eerst aan de beurt komt en wie dan volgt. Neem ruim de tijd om de verschillende stappen te doorlopen.
- Begin met een moment stilte.
- De hoofdpersoon vertelt of leest een eerder geschreven stukje voor over zijn probleem of situatie; hij vertelt over de achtergrond van de situatie en zegt wat hij al heeft gedaan om tot een oplossing te komen.
- Als de hoofdpersoon uitgesproken is, stellen de groepsleden open, eerlijke vragen. De hoofdpersoon antwoordt.
- Spiegelen: de groepsleden geven na een tijdje een samenvatting van de woorden van de hoofdpersoon om te zien of ze hebben begrepen wat de spreker bedoelde. De hoofdpersoon zegt in dit geval alleen ‘ja’ of ‘nee’ om aan te geven of hij zich in de samenvatting kan vinden.
- Daarna krijgt de hoofdpersoon genoeg tijd om nog iets te zeggen bijvoorbeeld door nog ergens op te reageren, of om een antwoord verder toe te lichten, of …
- Eindig met een moment stilte.
- Doe nog een ronde met iemand anders. Het is ook mogelijk om, als er voldoende gezegd is, de bijeenkomst af te sluiten.
- Eindig nieuwe rondes ook met een moment stilte.
Regels en geheugensteuntjes
- Stel open, eerlijke vragen waarvan je het antwoord nog niet weet. De vragen moeten bedoeld zijn om de hoofdpersoon te helpen, niet om je eigen nieuwsgierigheid te bevredigen. Stel korte, directe vragen; hang geen lange verhalen op om je vraag in te leiden.
- De hoofdpersoon heeft altijd het recht om een vraag niet te beantwoorden.
- Voer het gesprek op een ontspannen en vriendelijke manier. Sta stilte ten behoeve van aandacht en gewaarzijn toe.
- Blijf met je aandacht bij de hoofdpersoon. Oefen je in aandachtig luisteren.
- Deze vorm van luisteren is niet bedoeld om de hoofdpersoon te helpen of om een probleem op te lossen. Het is bedoeld om te luisteren en te begrijpen.